Hoe zou jij reageren in een systeem van onderdrukking?

Science fiction en fantasy zijn doorgaans niet aan mij besteed maar het was Jos Geysels die mij in het programma Uitgelezen overtuigde om dit boek, waarin het hoofdpersonage via een teletijdmachine zowel in ruimte en tijd heen en weer geslingerd wordt, te lezen.

In Verbonden van Octavia Butler verdwijnt in 1978 de in Los Angeles wonende zwarte vrouw Dana. In één oogwenk bevindt ze zich in 1815 in Maryland. Ze wordt er geconfronteerd met het onmenselijke leven van de tot slaaf gemaakten. Algauw komt ze te weten dat ze terecht gekomen is op een plantage waar een van haar voorouders leefden. Opdat zij in de 20^ste eeuw zou kunnen geboren worden moet ze ervoor zorgen dat haar overgrootvader in leven blijft totdat hij haar overgrootmoeder zwanger maakt. Alleen dan heeft Dana in de 20^ste eeuw nog bestaansmogelijkheid.

Wie ooit het schitterend werk De ondergrondse Spoorweg van Colson Whitehead gelezen heeft kan niet anders dan hieraan herinnerd worden. Ook hier worden witte lezers ongemakkelijk. Plaatsvervangende schaamte dringt zich op en dwingt ons om ons diepgaand te informeren over de langdurige wreedheden waarmee de zwarten in het verleden geconfronteerd zijn.

Voor mij was het complexe gedoe met de teletijdmachine ongewoon lezen. Maar algauw zag ik in dat dit heen en weer springen in de tijd extra mogelijkheden opende.

Door de slimme combinatie van personages en omstandigheden uit de 19^de en de 20^ste eeuw doet Butler de vraag rijzen wat wij, zwart of wit, tegen de onmenselijke onderdrukking ten tijde van de slavernij zouden gedaan hebben.
Aanvaarden? Zichzelf veilig stellen? Meer verzet? Koste wat kost overleven? Misschien was dit laatste wel de enige vorm van verzet die mogelijk was.

Werktuiglijk liep ik de gang door naar de trap, in beslag genomen door de vraag waarom ik niet had geprobeerd mezelf te verdedigen, het niet op zijn minst had geprobeerd. Begon ik zo aan slaafsheid gewend te raken?

Heel intelligent toont Butler aan dan het hoofdpersonage Dana zich vrij snel aanpast aan de gruwelijkheden van de slavernij en zich gaandeweg begint thuis te voelen. Ze wordt zich hiervan bewust op het moment dat ze ziet hoe zwarte kinderen samen ‘slaafje spelen’. Ze realiseert zich dat zij zich dit niet had kunnen voorstellen in haar leven in de 20^ste eeuw. Trekt de lezer hieruit de les hoe gemakkelijk gruwel en onderdrukking went?

Slavernij was één lang, traag proces van vervaging.

De ware gruwel in Verbonden ligt niet alleen in de wreedheden die op de plantage gebeurden. De gruwel ligt ook in de gedwongen intimiteit tussen de slavenmakers en de tot slaaf gemaakten. De titel Verbonden maakt deze verwantschap trouwens heel duidelijk.

De auteur is oplettend en kritisch. En dat pleit voor haar. Ze maakt van het verleden en het heden geen zwart-wittegenstelling. Het verleden is niet uitsluitend horror en ook het heden heeft zijn issues. Butler vertelt dan ook dat wanneer Dana zich in de twintigste eeuw bevindt er voor gekleurde mensen en vrouwen nog heel wat drempels bestaan en dat tijdens een nieuwsuitzending vermeld wordt hoe zwarte scholieren massaal de dood vinden bij het neerslaan van rellen in Soweto.

Niettegenstaande de fragmenten waarin Dana terug naar de twintigste eeuw getransporteerd wordt minder helder zijn leest Verbonden als een pageturner en is het - ook voor wie een teletijdreis absurd lijkt - een zeer belangrijk boek.

Een boek dat zeker niet mag ontbreken op een leeslijstje voor middelbare scholieren.