Als culturen clashen

Er is iets met autobiografische of semi-autobiografische romans dat me altijd een dubbel gevoel geeft. Alhoewel de auteur op die manier de lezer uitnodigt om hun leven te bekijken en eventueel zelfs te beoordelen geeft het me toch ook elke keer weer een beetje een voyeuristisch gevoel, maar iedereen weet dat nieuwsgierigheid vaak groter is dan gêne.

Op de achterflap lees ik dat Ann in augustus 1981 met haar Mohamed meereist naar Marokko op bezoek bij zijn familie. De cover van het boek toont een uitheems stenig landschap en de vreemde symbolen die op de steenrood gekleurde zijkanten staan zijn zeker een prikkel om dit verder te uit te pluizen.

Ik zoek wat op het web en het raadsel is opgelost. Het zijn Berbertekens en -symbolen die, alhoewel veel afhangt van de context en de interpretatie, symbolen zijn van culturele tradities, van verbondenheid met het land en de band die mensen hebben met hun omgeving. De titel van het boek is dan ook ontleent aan een oud Berbers spreekwoord: “Het land waar de stenen je kennen is meer waard dan het land waar de mensen je kennen.” Dat is meteen ook het kernthema in het boek.

Omdat het boek begint in 1981 moet ik als lezer ook 43 jaar terug in de tijd om te weten hoe de samenleving toen dacht over gemengde relaties. Het was een tijd dat men zeker nog niet gewoon was aan gemengde romances, etnische minderheden waren nog niet overal aanwezig en het hing vooral van je eigen culturele achtergrond af of het al dan niet werd aanvaard.

Ann komt uit een bekrompen gezin. Een vader die flamingant is, nooit thuis en een moeder die liever geen kinderen had gehad. De creatieve Ann past niet helemaal in het verwachte plaatje en is dan ook opgelucht als ze met een vriendin kan ontsnappen naar onverwachte feestjes. Daar leert ze Mohamed kennen en ze krijgen een vaste relatie, zowel emotioneel als seksueel. Als Ann slaagt in haar eerste kandidatuur kan ze tijdens de vakantie mee naar Marokko.

De reis in gezelschap van een vriend en een zeer vervelende neef, en met een tot ver op het dak volgeladen auto, zelfs een wasmachine, is allesbehalve een pretje. Eindeloze files, een lekke band en problemen met de douane aan de Spaanse grens doet de sfeer tussen de reizigers geen goed. Er moet worden overnacht op parkings omdat Mohamed al zijn geld heeft gestopt in de spullen die hij mee heeft in de hoop ze in Marokko te verkopen om zijn moeder die weduwe is financieel te helpen. Het is het eerste teken dat Ann krijgt over Mohameds verhouding met familieverantwoordelijkheden. Daar krijgt ze meer van te zien wanneer ze uiteindelijk aankomen bij het ouderlijk huis van Mohammed.

De culturele verschillen zijn enorm. Ze wordt vriendelijk ontvangen door de moeder en zus van Mohamed maar ze komt er al snel achter dat ze niet met Mohamed mag slapen, een teleurstelling omdat Ann had verwacht dat de reis hen als koppel meer tot elkaar zou brengen. Het is al snel duidelijk dat ze vaak alleen blijft terwijl Mohamed voor zaken weg is of zijn talloze vrienden, kennissen en familieleden moet bezoeken. Ze spreekt de taal niet en dan is het al helemaal eenzaam. “Ik wil alleen maar weten wat er staat te gebeuren. Ik versta de woorden niet, de tradities niet, niets. Alleen als jij of je broer of Abdelaziz me iets vertellen en dat is bijna nooit. Het is alsof ik van geen tel ben.” klaagt ze als ze voor de zoveelste keer zonder boe of bah wordt achter gelaten bij de vrouwen. Ze zal al snel leren “dat wachten een constante is voor de vrouwen daar. De een op haar man, de andere op een zoon of broer.”.

Al is hij liefdevol voor Ann, toch zet Mohamed zijn talloze sociale verplichtingen en de tradities op de eerste plaats. Hij zit in de knoop met zijn familiebanden aan de ene kant en zijn liefde voor Ann aan de andere. Mohamed is verplicht om hun relatie onder de loep te leggen. Hij zal moeten kiezen tussen de Mohamed in Vlaanderen en de Mohamed in Marokko. Maar dewelke is hij écht? Als hij moet kiezen tussen Ann en zijn familie, wie komt dan op de eerste plaats?

Het Marokkaanse familieleven heeft een heel andere dynamiek dan de Vlaamse en dat is voor Ann een hele uitdaging. Het kan niet anders dan dat al die grote en kleine dingen haar relatie onder druk zetten want ze heeft het ondertussen wel gehad met al dat feesten en de eindeloze bezoeken. Het zorgende gedrag, op het onderdanige af, van haar schoonzus is voor haar onbegrijpelijk met de nodige misverstanden tot gevolg. De kleine irritaties op het gebied van hygiëne, voedsel en vrijheid van bewegen zijn even zovele kiezeltjes in haar schoen. Pas als ze jaren later terug komt naar Marokko zal ze merken dat ze onbewust een grote invloed heeft gehad op zus Zohra.

Ann Graus heeft me verrast door de manier waarop ze eerlijk vertelt hoe ze zich voelt op de reis, wat de cultuurclash bij haar teweeg brengt maar ook hoe ze zich voelt als ze jaren later terugkeert naar Marokko om haar voormalige schoonfamilie te bezoeken. Ze laat ook zien hoe moeilijk het was voor buitenlandse studenten om hier goede cijfers te halen terwijl er van hen verwacht werd dat ze ook geld opsturen naar het thuisfront. Ze maakt duidelijk hoe zwaar het is om je eigen achtergrond te vervangen door een nieuwe. Uiteindelijk is bloed dikker dan water zodat het Berber spreekwoord gelijk krijgt: : “Het land waar de stenen je kennen is meer waard dan het land waar de mensen je kennen.”