Briljante ontmaskering van onze schijn-samenleving!

Kunsthart, Gidsland, Laagland
Boeiend toneel op verrassende locaties: daarmee pakken theatergezelschappen graag uit. Het zijn zeker fijne belevenissen, op voorwaarde dat de spelers zich bewust zijn van het belang van beweging en tekst. Vooral die tekst blijkt op buitenlocaties door allerlei storende omstandigheden wel eens het kneusje. Terwijl een goed geschreven toneelstuk de kracht bezit om de toehoorder of lezer te intrigeren en hem de personages en de voorstelling in zijn hoofd te doen creëren.

Daarom lees ik ook heel graag toneel, zelfs als ik de voorstelling ooit al heb gezien. Maar nog liever, zonder de herinnering aan een voorstelling.
Onlangs kreeg ik de bundel Gidsland (2023) in handen, van de Nederlander Nathan Vecht. Dat boekje bevat drie belangrijke toneelstukken die onze schijn-samenleving scherp ontleden: Kunsthart, Gidsland, Laagland (jawel, alle titels zijn dubbelzinnig!).
De stukken zijn ook “hilarisch, puntig en bij vlagen briljant” in de dialogen, schreef Het Parool, en niets is minder waar. Hij trekt je als lezer zo binnen in zijn wereld.
Nathan Vecht begon als cabaretier, maar verdiende zijn sporen bij het Nationaal Theater en Koefnoen (AVRO-tv) en schreef ook voor andere tv- en comedyseries. Voor zijn reeks Het jaar van Fortuyn (2022, AVRO-TROS) werd hij bekroond als beste tv-scenarist. Hij won ook de Musical Award voor Beste Script voor In de ban van Broadway (2016). En schreef eerder ook een “zwarte komedie” over privacy, Aquarium (2018).

Gekke, briljante confrontaties
Nathan Vecht verwerkte in Gidsland enkele politiek hete hangijzers, zoals de vluchtelingen- en zorgproblematiek, en de aardbevingen in Noord-Nederland ten gevolge van de schaliegaswinning in Groningen. Maar zijn stukken gaan in hoofdzaak toch over de confrontaties tussen idealisten of mensen die vooruitkijken, en opportunisten, die elke situatie naar hun hand zetten, zonder rekening te houden met wat voor schade ze aanrichten. Dikwijls ook over competente, getalenteerde mensen die moeten opboksen tegen grote publieke imago’s en machtsmisbruik.
Zo weet Vecht treffende scenes op te zetten tussen de directeur van een groot museum en een vertegenwoordiger van de fietsersbond, of tussen een programmadirecteur en een jonge actrice, tussen documentairemakers en asielzoekers, of nog, tussen de minister-president, zijn speechschrijver en de ministers in een crisiskabinet. In Laagland brengt hij gesprekspartners van de overheid, projectontwikkelaars en recreanten samen rond een keukentafel, waar het beoogde overleg over een duurzaam woonproject erg woelig verloopt en tot extreme reacties leidt. Tussendoor raakt hij ook nog allerlei sociale relaties aan en de moeilijke communicatie tussen ouders en kinderen.
De constante in deze toneelstukken zijn de uitmuntend getekende personages, je kunt ze je meteen voorstellen, meegaan in hun denkwereld, hun dagelijkse beslommeringen, hun tradities en vaste rituelen; je gaat als lezer makkelijk tussen hen in zitten of staan. En natuurlijk doen de sterke dialogen, of korte monologen, ook hun duit in het zakje: met krachtige wisselwerkingen tussen ernst en humor, de contrasterende spreekstijlen van de hoofdpersonen, de grapjes, de achillespezen...

Van niets ooit zeker
In Gidsland ontmaskert Nathan Vecht de manier waarop schijnargumenten worden ingezet om vastgeroeste ideeën en machtsmonopolies aan te houden, die rechtvaardige oplossingen voor alledaagse problemen verhinderen.
In een uitbundige, flitsende stijl gunt hij ons een blik in de achterkamers van de politiek, het gekonkel in de media, de dagelijkse strijd in ontwrichte gezinnen. En hoewel zijn doorgedreven satire je vaak doet lachen, treft zijn thematiek je onverwacht hard.
“Je kunt in dit land van niets ooit zeker zijn,” stelt een personage in Gidsland. De impact van die conclusie is zowel emotioneel als rationeel een opdoffer.
De Nederlandse krant De Telegraaf was danig onder de indruk van deze briljant geschreven bundel toneelstukken: “De wanhoop gaat door merg en been.”