Shafak doet ons opnieuw nadenken...

Ik heb er, naar mijn normen lang over gedaan om dit boek te lezen niet omdat het drie verschillende verhalen zijn die in tijd en ruimte doorheen elkaar verteld worden en er die ‘verwaande’ regendruppel is die dikwijls zijn aandacht opeist maar omdat ik zo genoten heb van die taal, die prachtige zinnen en meegegeven kennis. Shafak haar boeken zijn steeds gekenmerkt door het blootleggen van de onmenselijke onrechtvaardigheid van etnische zuiveringen. Het is hier niet anders maar dit komt pas geleidelijk aan in dit complexe verhaal naar voren om dan in de laatste hoofdstukken genadeloos hard toe te slaan. De Jezidi’s zijn een minderheidsgroep uit de Koerdische regio, van wie het grootste deel uit Noord-Irak komt. Ze hangen een geloof aan met wortels tot ver voor het christendom en de islam, en geloven dingen die rechtstreeks ingaan tegen die grote godsdiensten. Zo vinden ze dat de hemel en de hel niet bestaan. Gedurende de hele geschiedenis zijn zij opgejaagd en verguisd. In augustus 2014, Tien jaar geleden kort nadat ISIS het kalifaat had uitgeroepen, vielen ze Sinjar aan, het noordelijke Iraakse Jezidi-thuisland. Meer dan 400.000 jezidi’s ontvluchtten hun huizen en tienduizenden die konden ontsnappen aan die volkerenmoord en misbruik van vrouwen in het Kalifaat zochten hun toevlucht op de berg Sinjar, waar ze wekenlang gestrand en hongerig bleven. De meesten van hen werden tussen 9 en 13 augustus via een veiligheidscorridor door Koerdische milities ontzet. Overlevenden brachten gruwelijke verhalen over gedwongen bekeringen, martelingen en (seksuele) slavernij naar buiten.

Tot daar enig voorkennis die toch belangrijk is om dit boek te lezen. Laat je er niet door afschrikken want de schoonheid van de verhalen en de taal staan in groot contrast met bovenstaande werkelijkheid. Shafak is een uitmuntend romanschrijfster.

De roman reist tussen de twee rivieren, de Tigris en de Theems, van Mesopotamië naar Londen en weer terug, te beginnen met de Assyrische koning Assurbanipal. Deze geleerde tiran moordt, martelt en voert een eindeloze oorlog, terwijl hij het tablet met zijn favoriete gedicht, ‘Het Gilgamesj-epos’ in zijn greep houdt. Dit kleitablet en het spijkerschrift zijn ook de rode draad doorheen alle drie de verhalen en brengt die ook weliswaar met hier en daar enkele losse draadjes, ik vergeef het Shafak, op het eind van het boek bij elkaar. Een tweede belangrijke lijn is het water op onze planeet dat hier een stem en een perfect geheugen krijgt zonder geweten. Water is er altijd geweest en heeft het hele mensdom begeleidt tot nu, in haar eigen kringloop. Water heeft het allemaal gezien: de opkomst en ondergang van elke zelfverklaarde belangrijke soort, elk imperium, elke catastrofe, elke ineenstorting en uitsterven.

Alles start in het oude Mesopotamië. ‘De druppel’ valt in het haar van despoot Assurbanipal. Als ‘erudiete koning’, die leiding geeft aan een buitengewone bibliotheek met het Gilgamesj-epos, is Assurbanipal zich zenuwachtig bewust van het radicale potentieel van het vertellen van verhalen. Maar al heel snel en bruut schakelt Shafak over naar het smerige Mid-Victoriaanse Londen. ‘De regendruppel’, hij is nog steeds op onze planeet en circuleert in de kringloop van het water, eindeloos en is nu een sneeuwvlok geworden. We ontmoeten hem op de tong van Arthur Smyth, terwijl zijn moeder – een berooide mudlark – hem ter wereld brengt aan de oevers van de Theems. Het verhaal van Arthur is voor mij ook het mooiste van drie en ik keek steeds uit naar de volgende delen over zijn leven. Hij beschikt over een buitengewoon verstand en geboren in de ergste sloppenwijken van Londen, op hun industrieel vervuilde hoogtepunt in de jaren 1840. Arthur lijdt aan hyperthymesie, het zeldzame vermogen om duizelingwekkende hoeveelheden van iemands leven in levendige, verstikkende details te herinneren. Hij volgt een onwaarschijnlijk pad van de ‘riolen en sloppenwijken’ van de stad naar het werken in het British Museum, waar hij bij toeval op zoek gaat naar de spijkerschrifttabletten van het Assyrische rijk. Hij raakt geobsedeerd door het oude Nineve en maakt er zijn levenswerk van om de geheimen van deze lang vervlogen beschaving te ontrafelen.

Al gauw schakelt Shafak naar het Turkije van 2014 en vinden we Narin, een jong Jezidi-meisje dat langzaam doof wordt. Ze woont met haar gezin in Hasankeyf, waar een enorme dam op het punt staat de Tigris te blokkeren en de oude stad en haar archeologische geschiedenis onder water te zetten. Nu dit deel van de Tigris in gevaar is, besluit Narins grootmoeder haar naar Irak te brengen voor haar doop, net op het moment dat het eerste gemompel van de terroristische groepering ISIS door de regio weerklinkt. Als lezer moet je dit tweede verhaal over je heen laten komen in de wetenschap dat naderhand zijn plek zal krijgen. Ik wist niet zo goed waar dit zou heengaan en het was tijdens het lezen ook het verhaal dat mij het minste raakte tot op het moment dat alles op zijn plaats valt, je krijgt hier een mokerslag van jewelste.

En dan is nog die derde verhaallijn van dr. Zaleekhah Clarke, een hydroloog die in 2018 een scheiding doormaakt, halfslachtig suïcidaal is en geïrriteerd is door de relatie met haar meer traditionele oom, die haar heeft opgevoed na de dood van haar ouders. De dramatische aard van dit incident blijft gedurende verschillende hoofdstukken verleidelijk geheim.

Zaleekhah geeft ons een volledig overzicht van de problematische relatie van de mensheid met water: “Zelfs na al die jaren van studie ervan blijft water haar verrassen, verbazingwekkend veerkrachtig maar ook acuut kwetsbaar – een uitdrogende, uitstervende kracht.” Bijwijlen gaan die uitweidingen wel heel ver en menigeen zal daar wel diagonaal overheen lezen. Maar doe dit toch niet te veel want het is verbazend als zij over ondergegraven rivieren begint. Weer zo’n onbekend stuk historiek voor mij, die mij eens te meer overtuigde van de domheid en kortzichtigheid van ons ras.

Shafaks taalgebruik switcht vaak van mooie proza en schoonheid naar het belerend vasthouden van de hand van de lezer om toch maar een aantal thema’s te duiden: ecologie, vervolging, herinnering en geestelijke gezondheid. Met prachtige zinnen en veel verbluffende paragrafen die ik wou markeren om ze nadien terug te lezen was het een reis doorheen de tijd, ecologie, psyche en harde realiteit.