Waargebeurd onrecht

De Amerikaanse auteur Paul Harding, winnaar van de Pulitzer Prize in 2010 voor zijn roman Kwikzilver stond met Dit andere paradijs op de shortlist voor de Booker Prize 2023 en de National Book Award for Fiction 2023. Om maar te zeggen dat de man weet wat schrijven is.

In bijna al zijn romans komen een aantal thema’s terug. Families en hun samenhang, sociaal weefsel en de tijd die voorbijgaat komen dikwijls terug in zijn verhalen. Ook in ‘Dit andere paradijs’ zijn het de belangrijkste onderwerpen. Dit en zijn gevoelvolle manier van schrijven maken het lezen van deze auteur een traktatie. Wat ik ook interessant vind is dat de roman berust op waar gebeurde feiten. In dit geval is het boek gebaseerd op het historische feit dat in 1912 de regering van Maine zevenenveertig inwoners uit hun huizen verdreef, hun doden opgroef, acht inwoners in een instelling voor zwakzinnigen plaatste en op die manier een mulattengemeenschap van vissers die al sinds het midden van de negentiende eeuw op Malaga eiland woonde vernietigde. Het zoveelste verhaal van de arrogantie van de witte blanke man. Alweer een gebeuren in de geschiedenis waarin hij door zijn arrogantie bijdraagt tot het vernietigen van een wereld. Een wereld die niet overeen komt met zijn wereldbeeld en dus tot elke kost moet worden omgesmeed of erger.

Paul Harding zet de zwarte Benjamin Honey samen met zijn Ierse vrouw Patience op het fictieve eiland Apple Island voor de kust van Maine. Zij zijn de allereerste bewoners. In de loop van de tijd spoelen er meer verschoppelingen aan op het eiland. Stilaan komt er met de nakomelingen van Benjamin en Patience een hechte gemeenschap tot stand. Eén van de belangrijkste personages in het boek is Esther Honey. Ze is de achterkleindochter van Benjamin en is de matriarch op het eiland. Ze is een ijkpunt voor haar zoon Eha en haar kleinkinderen en het levende geheugen van het eiland. Gemakkelijk is haar leven nooit geweest maar haar sterke wil en veerkracht hebben haar gevormd. De geboorte van haar zoon Eha is een keerpunt in haar leven.

Een doorslaggevende rol in deze roman speelt Matthew Diamond. Hij is een schoolmeester op het vasteland en wil op het eiland een schooltje gaan oprichten. Alhoewel goedbedoeld vestigt hij zo wel de aandacht van de autoriteiten op het eiland en zijn bewoners. Esther onderkent meteen het gevaar. Ze herinnert zich de verhalen van de oude eilandbewoners over de ‘totaal blanken’, de vastelanders zonder gemengd bloed. “Pas op, had ze haar moeder en tantes horen zeggen op die zachte toon waarvoor vastelanders doof waren. Hou die vent in de gaten. Hoe meer goeds hij probeert te doen, hoe meer aandacht van buiten hij oproept, en dat is een slechte zaak. Heel slecht.” Matthew is nogal naïef in zijn doelstellingen. Hij hoopt dat de kinderen van het eiland door onderwijs een betere toekomst zullen hebben en op die manier hun schrijnende manier van leven kunnen verbeteren. Maar toch zit er een haakje aan zijn doelstelling want al zegt hij een samenleving te willen waarin iedereen gelijk behandeld wordt heeft hij diep in zich toch een afkeer van wie niet blank is: “Maar ondanks alle spirituele en intellectuele overtuigingen waarmee mijn God en mijn Heilige Schrift me sinds ik kan heugen hebben verrijkt en waarin ik ten volle heb geloofd, zij het dat ik ze ontstellend genoeg nooit zo heb gevoeld – dat alle mensen mijn broeders zijn, alle vrouwen mijn zusters, alle zielen mijn familie – voel ik toch een intuïtieve, onwillekeurige afkeer wanneer ik in het bijzijn van een levende neger ben.”

Hij walgt van zijn ongeneeslijke aversie tegen deze mensen terwijl hij echt van mening is dat hij is voorbestemd om ze te helpen. Het is deze dualiteit die van Matthew Diamond een complex en interessant personage maakt. Zijn morele normen dwingen hem om de autoriteiten op de hoogte te brengen van de gemeenschap op het eiland, zijn geweten geeft hem schuldgevoel omdat wat hij als goed bedoelt resulteert in een ramp voor de eilandbewoners. Hij probeert nog wel om het besluit van de gouverneur aan te vechten maar zijn bezwaren worden gewoon terzijde geschoven.

Door de onderlinge relaties van de eilandbewoners is er bij een aantal van hen genetisch toch het één en ander misgelopen. Toch vergist de overheid zich wanneer ze ervan overtuigd zijn dat het allemaal gedegenereerde, domme en zwakzinnige mensen met bezoedeld bloed zijn. Tabitha en Emily zijn bijzonder intelligent. De tienjarige Tabitha spreekt vloeiend Latijn na een paar weken les en Emily is zo goed in wiskunde dat Matthew zich al snel zelf moet bijscholen om haar nog iets te kunnen leren. Zij zijn voor Matthew het bewijs dat onderwijs in achtergestelde gemeenschappen onverwacht talent boven haalt. Ethan is dan weer een zeer getalenteerde kunstenaar. Dank zij een rijke kennis van Matthew op het platteland kan hij zijn schilderen verder ontwikkelen. Of dat al dan niet positief zal blijken, dat komt de lezer pas op het einde van het boek te weten. Het is tragisch om te lezen hoe de bewoners moeten vertrekken al is er een sprankel hoop doordat Esther Honey samen met haar zoon en kleindochters op een vlot op zoek gaat naar “een nieuwe wildernis”.

In 2010 heeft het parlement van Maine een resolutie aangenomen waarin het ‘zijn diepste spijt’ betuigde voor de evacuatie van Malaga eiland.